ДЕН НА РАДГОСТ – ЕСЕНСКА РАМНОДЕНИЦА

  Според источнословенските родноверни извори на 22 септември е есенска рамноденица или ден на Радгост. Бидејќи на нашето јужнословенско поднебје не е сочуван податок за славење на богот Радгост, превземен е ден кога го слават Словените од источна Европа. Есенската и пролетната рамноденица, како и зимската краткоденица и летната долгоденица, се четири наjважни денови во стариот словенски календар и важни ориентири за почеток и завршеток на разни работи.

 Радгост е бог на гостопримството, бог којшто помага и го чува секој добронамерен гост, но исто така и го наградува секој добар и вистински домаќин. Радгост е бог кој најавува доаѓање на поладни денови, почеток на есента и крај на сите воени походи. Радгост е и бог кој ни дава приноси од сите доцни плодови од овошје, зеленчук и житарици, и ни помага да собереме храна за предстојната зима.Тоа е бог кој е сведок на есенските венчавки, бог во чија чест се прават собири на кои со големи гозби се прославуваат успешните воени походи и добрите годишни приноси. Затоа Радгост е и бог на воините, посебно на оние кои одат во освојувачки походи.

 Радгост бил главно божество на градот Ретра. Ретарите биле словенски народ кој припаѓал на племето Љутиќ и живееле помеѓу реките Одра и Лаба. Друго име за Ретра е Радгошче, евидентно по богот Радгост. Овој град бил еден од центрите на полапско-балтичките Словени. Летописците имаат запишано, кога Словените поаѓале во војна, го поздравувале Радгост – богот на Ретра, а кога се враќале од успешен поход нему му принасале жртва во вид на ограбените богатства.

За ова божество има неколку записи кои сведочат за изгледот на киповите, светилиштата и обичаите кое се вршеле во светилиштата. Исто така, останати се сочувани фигурите од Ретра според кои знаеме како Радгост изгледал. Тој имал лавова глава, на главата имал птица (патка), во рацете држел копје или стап, а на градите имал воловска глава како симбол, или пак ја држел потпрена на градите.
Лавовата глава ја докажува големата старост на ова божество, бидејќи последните лавови од Европа се исчезнати пред повеќе од 2000 години. 

И поред тоа што Радгост има војнички атрибути, тој сепак е бог на гостопримството. Треба да се нагласи дека Словените секојпат биле гостопримливи и секој гост е бил многу почитуван и уважуван. Постои верување според кое Радгост во едната рака држи леб и сол, а во другата секира. Лебот и солта се знак на добредојде, познати во сиот словенски свет, а секирата означувала дека домаќинот, ако треба, со оружје ќе го брани својот гост.

Христијанските хроничари Титмар, Бремански и Хелмолд ги опишуваат (со доза на омаловажување на се нехристијанско и словенско) обичаите и изгледот на светилиштето на Радгост од 11 век, пред да биде уништено во 1066 година од страна на христијаните. Од тие записи дознаваме дека во светилиштето на Радгост постоеле повеќе кипови кои биле многу вешто изработени. На главите имале шлемови, додека телата им биле прекриени со огромни оклопи. Со својата големина и изглед овие кипови биле импозантни, и не оставале никого рамнодушен па дури ниту неверниците – христијаните, кои се плашеле и сами тврделе дека боговите изгледаат страшно.

 Како што тврди хроничарот Хелмолд, кипот на Радгост била изработен од злато, а постелата на кипот била од виолетова боја. На овој кип, како и на останитете, било врежано името на божеството, за што ни сведочи хроничарот Титмар. Овој запис е спротивен на официјалната историска школа која тврди дека Словените пред да го примат христијанството биле неписмени.

Брдо Радхошт

Самото светилиште на Радгост било опкружено со длабоко езеро. Преку езерото се поминувало со дрвен мост, а пристап во светилиштето бил дозволен само на оние кои сакале да остават жртва или пак да ги прашаат жреците – пророците за совет. Обичајот на предвидувањето -  гледањето, низ очите на христијаните изгледал вака:

Пророците шепотеле или тивко збореле додека од страна со прстите ја копале земјата. Што збореле било познато само на одберени, но се знае дека обредот бил поврзан со откривање и предвидување на судбината на целиот народ.
Во вториот дел на обредот, еден коњ кој бил сметан за најголем во земјата, бил покриван со зелена трева, а потоа пророците го воделе помеѓу копја забодени во земја. Ако коњот поминувал, а притоа да не допре ниту едно копје, тогаш сметале дека пророштвото било добро. Потоа, повторно би го воделе коњот низ истата патека, како би го потврдиле своето предвидување. Ако и вториот пат коњот не допрел ниту едно копје, сметале дека пророштвото е сигурно, а доколку би допрел некое копје, се откажувале од намерите, а пророштвото го сметале за неточно.

 Како што тврди хроничарот А. Бремански, на богот Радгост, како жртва му е принесен владиката Јован, во моментот кога не сакал да се откаже од христијанството. Ова може да биде вистинско тврдење – одговор на старославните Словени на насилничкото покрстување од страна на германското свештенство. Но, може да биде и пропаганда, со цел во тогашната јавност да се предизвика што поголема омраза кон нехристијанското словенско население.

Богот Радгост е славен низ целото словенско подрачје. Едно споменување на оваа божество наоѓаме во записите од малку понов период, поточно од 18 век. Од него гледаме, дека сеќавањето на Радгост било живо и до поново време. Исто така можеме да видиме дека Радгост е славен на многу широк простор, а не само кај Полапските Словени. Историчарот Стредовски вели дека ридот Радхошт во Моравска го има добиено името по богот Радгост. На тој рид староверците некогаш го славеле празникот посветен на старите богови. Тој тврди дека на тој рид во голем број и ден денес доаѓаат староверци од околните парохии, па дури и Словаци од далечната Угарска„ и според еден многу стар обичај, не мешајќи никакво суеверје, тие се препуштаат на задоволството на пиење и играње“.

Митологизација на планинатa - Никос Чаусидис

   Митската планина е присутна во поголемиот дел од светските митолошки системи, при што во секој одделен етнокултурен комплекс таа е претставена со еден или со неколку специфични називи. Во индиската култура, тоа е космичката планина Меру, лоцирана во центарот или во северните предели на светот т.е. земљата, под Поларната ѕвезда. Сличен карактер носи и Мандара, низ чиј врв води патот до Амарвати - царскиот град на богот Индра. Во иранската митологија тоа е Хара, прикажувана како првосоздадена планина и како дел од рајот. Составена е од железо, а на неа се закачени ѕвездите. Во кинеската култура се забележани неколку митски планини, од кои најакцентирани се Куњлуњ и Тјањшањ, при што втората ги носи обележјата на „небеска планина“. Кај алтајските и другите централноазиски народи, Сумер или Сумбур е митска планина (или столб) од железо, која со врвот ја допира Поларната ѕвезда, така што другите соѕвездија ротираат околу неа. Светата планина е присутна и во сумерските митови, каде што е претставена со оловен врв, при што од неа се изродуваат Ан (небото) и Ки (земјата).

 

 

Поради отсуство на експлицитни и интегрални пишани записи од подалечното минато, митската планина во словенскиот, а во тие рамки и на јужнословенскиот ареал не е доволно определена. Но, наспроти овој недостаток, богатиот етнографски, лингвистички и археолошки материјал нуди можности за реконструкција на нејзините имиња и обележја (преку анализа на преданија, митолошки и епски песни, топоними, обреди, разновидни предмети). Во митските претстави, на пример,светата планина често е составена од разни метали или од кристални материи. Кристалната или металната (најчесто златна) планина го означува „оној свет“ и тоа во најопштата т.е. неопределена форма, или, пак, поконкретно - како еквивалент на небото, како простор во горните небески зони на вселената, како свет на мртвите или како рај т.е. како место на кое патуваат покојниците по смртта. Такви значења се регистрирани во приказните, преданијата, суеверијата, толкувањата на соништата итн.

 

Во словенските приказни добро е познат мотивот на златната или на стаклената планина, лоцирана далеку, на крајот од светот или сред море. Во некои приказни (особено источнословенските) се јавува и бакарната и сребрената планина. Во Полска, Белорусија и Литванија се забележани приказни и преданија за стаклената планина на којашто се наоѓаат златни палати, или, пак, растат златни јаболка кои имаат магична лековита моќ. Иако се сметало дека ниту еден смртник не може да се искачи до врвот на овие планини, сепак, имало примери (најчесто во приказните) кога определени ликови го постигнувале ова, но со помош на некакви дополнителни средства: канџи од животни, скали, волшебен коњ, птици, летачки килим итн. Во една словачка приказна, на врвот од стаклената планина гори вечниот оган, околу кој седат 12-те слуги на „царот на годишните времиња“ (=12 месеци). Во словенечката, пак, на златната планина се наоѓа град во кој живеат 12 сестри, преобразени во диви патки, чувани од нивната маќеа – вештерка. Во една приказна од Војводина, на стаклениот брег (= рид) се наоѓаат лошата баба и триста лебеди (= денови во годината?).

 

 

Во источнословенските традиции, металната или кристална планина била важен елемент во верувањата за човековата задгробна судбина. Во Русија, царството на мртвите се замислувало како земја со златни планини, додека во Белорусија, рајот се лоцирал на некаква железна планина. Според белоруските преданија, зад планините се наоѓа и митската земја Иреј - „оној свет“ во кој одат мртвите, а наесен се преселуваат птиците и некои други животни. Забележани се верувања дека покојниците, по смртта стигнуваат на оној свет преку стрмна, „мазна како јајце“ и поради тоа тешко пристапна планина, која е мошне често изедначувана со самото небо или со „царството небеско“. Направена е од стакло или метал, при што површината ѐ е толку мазна што, за да се јазат по неа, на покојниците им се неопходни долги и силни нокти. Се сметало дека земните гревови го попречуваат успешниот исход на ова искачување.

 

Митемата за сјајната метална планина е манифестирана и во јужнословенските традиции. Во оваа пригода приложуваме неколку примери од Македонија, придружени со преданија и други факти кои го потврдуваат наведеното митско значење. Еден од најрепрезентативните е Златоврв/ Златоврх - шпицест врв со надморска височина од 1422 м кој доминира над јужниот огранок на планинскиот масив Бабуна, и околниот терен, лоциран северозападно од градот Прилеп. Со својата 600-метарска висинска разлика, видлив е од целиот околен регион, на далечина од 20 км. Исклучителното митско и сакрално значење на овој врв го потврдуваат голем број елементи, приложени во наредните пасуси...

Овој врв е поврзан со митемата за златното јаболко. Кон крајот на XIX-от и почетокот на XX-от век е забележано локално предание според кое некогаш - во старо време, на самиот врв од Златоврв стоело златно јаболко кое се гледало од сите страни. При изгревот на сонцето, тоа ја одбивало неговата светлина дури до Солун, од каде што таа повторно се враќала на планината. Во времето кога се забележани овие преданија, на едно дрво што растело на овој врв била поставена голема топка од обоен лим што се гледала оддалеку и го „верификувала“ ова предание, кое очевидно имало голема важност за локалното население. На Златоврв било лоцирано античко светилиште на Аполон и Артемида, кое во средниот век се преобразило во мошне значаен христијански манастир, што ќе биде цел на обредни искачува- ња, толку специфични за светите планинини. За овој врв и за манастирот се врзани неколку преданија кои се типични за сакрализираните планини: за женските митски ликови со позитивни и негативни обележја; за симнувањето на светците од небото: за борбата на богот громовник со неговиот чудовиштен опонент итн.

Родноверни календар

22.12. Божиќ - Сварожиќ - почеток на годината

1, 2, 3, 4. и 5.1. – Песји денови

6.1. Водокрес - Водици

17. и 18. Морана Зимска - Чумини денови

2.2. Громница - Сретение - Перун Зимски

5, 6, 7, 8, 9, 10. и 11.2. Велесови празници

11.2. Велесден

18, 19, 20, 21. и 22.2 Коњски денови

22.2. Триглавов ден

25, 26, 27, 28.2. и 1.3. Глувчешки денови

14, 15, 16 ,17, 18, 19. и 20.3. Бела недела - Бели поклади

20.3. Младенци - Масленица - пролетна рамноденица

21.3. Веснин ден

28, 29, 30, 31, 1, 2. и 3.4. Водена недела

3.4. Воданов ден - Водопол

14.4. Симарглов ден

21, 22. и 23.4. Јарилови празници

21.4. Билен петок

22.4. Лелник - Ладин ден

23.4. Јарилов ден

1.5. Живин ден

2.5. Полебрание

3,4, 5, 6, 7, 8. и 9.5. Русална недела

5,6, 7, 8. и 9.5. Мокошини празници

9.5. Мокоша Пролетна

7.6. Јарило Летен

15.6. Видовден

15, 16, 17, 18, 19, 20. и 21.6. Видови празници

21.6. Купалов ден – летна долгоденица

13, 14, 15, 16, 17, 18, 19. и 20.7. Перунови празници - Горешници

20.7. Перунден

29.7. Велес Летен - Божја брада

2, 3, 4, 5, 6, 7. и 8.8. Стрибогови празници

8.8. Стрибогов ден

6.8.-15.8. Преображение на природата

15.8.-8.9. Меѓуденици

18.8. Хорсов ден

8.9. Ден на Усуд и суденици - Род и рожаници 

22.9. Радгостов ден – Есенска рамноденица

21, 22, 23, 24. и 25.10  Глувчешки денови

27.10. Мокоша Есенска

5, 6, 7, 8, 9, 10. и 11.11. Волчји денови

11.11. Дајбогов ден

14.11. Симаргл Есенски

21.11. Морана Есенска

24, 25, 26, 27, 28, 29. и 30.11. Мечкини денови

1.12. Детинци

8.12. Материци

15.12. Отци

15, 16, 17, 18, 19, 20. и 21.12. Коледарски денови

17.12. Кокошији Божиќ

21.12. Коледо - Бадни ден/вечер - зимска краткоденица